Proefdag op de "Nieuwe Molen"

Verslag van de proefdag op de “Nieuwe Molen” te Veenendaal

Historie.
Eeuwen lang hebben in Stichts (Utrecht) en Gelders Veenendaal twee windmolens gestaan. Een standerdmolen op de "Molenpol". (bij de huidige Molenstraat) bekend onder de naam "Oude of Stichtse Molen" op Utrechts gebied. En de "Nieuwe Molen", een standerdmolen waar nu de huidige stenen stellingmolen staat, op Gelders gebied. Deze laatste molen en dus ook geheel Veenendaal valt tegenwoordig in de provincie Utrecht.

Vandaag ben ik samen en Jantine (als aspirant molenaar) te gast geweest bij Hans de Kroon op de “Nieuwe molen” in Veenendaal. Ook Ben (leerling molenaar) was hierbij aanwezig.
Het is de bedoeling dat we vandaag een goede indruk krijgen van wat en molenaar allemaal doet op de molen. Daarnaast mogen we ook al zelf al een aantal dingen doen.
Het bedienen van de vang mag alleen uitgevoerd worden door een echte leerling en dus niet door Jantine en mij.

Natuurlijk is het alleen maar uitvoerbaar als het weer het toelaat.
De weersverwachting is als volgt:

Vooraf zijn er door Hans de Kroon nog enkele belangrijke dingen verteld.
Veiligheid 1e je zelf, 2e anderen, 3e de molen.

Wat hebben we vandaag gedaan.
De wieken los maken van de kettingen, -haken plus kettingen goed wegleggen, zodat je er niet over struikelt, omdat je deze de rest van de dag niet meer nodig hebt- en de bliksem afleider afkoppelen.
De maalstenen losgezet.
De maalstenen uit de aandrijving gehaald.
De vlag uitgehangen op de kapzolder.
De bovenas gesmeerd met reuzel (voor koude dagen is er ook paardenreuzel deze is dunner wat makkelijker werkt met kou).
Bepalen hoe de molen moet staan om straks goed in de wind te staan. Hiervoor moet je links en rechts van de molen lopen en voelen wanneer je uit de wind staat. Een tweede mogelijkheid is om naar de vlag te kijken. Deze laatste mag eigenlijk niet gebruikt worden.
De molen vrij maken om te kruien. Hiervoor moesten de haken eerst los gemaakt worden. Om dit te doen moet de spanning verminderd worden.
De wieken in de wind kruien. Als de juiste positie bepaald is moet de haak weer gelegd worden om de molen te kunnen kruien. Als de molen in positie staat kan de tweede haak gelegd worden om de boel weer vast te zetten.
Nu kan ook de laatste rem naast de vang aangetrokken worden zodat deze vrijkomt uit het bovenwiel.
Door nu de vang te bedienen gaan de wieken draaien, maar niet snel omdat er geen borden en zeilen op zitten.
De molenaar heeft beslist dat we beginnen met 2 halve zeilen. Dit omdat we nog niet gaan malen en dan zijn twee halve volgens de molenaar voldoende.
De eerste wiek die gedaan wordt is wiek 1, dit is een wiek op de binnenroede.
Op de 1e en de 3e binnenroede zijn halve zeilen voorgelegd en planken ingezet. Op wiek 2 en 4 van de buitenroede zijn alleen de planken gezet.
Het voorleggen van de zeilen gebeurt als volgt. Men maakt de zeilen die de vorige keer keurig zijn opgeborgen los en haalt ze door de wiek en achter de haak weg en brengt het geheel naar de voorkant van de wiek. Dan rolt men het zeil uit[1]. Daarna klimt men in de wiek tot het eerste haakje en legt de lussen van het lijk om de haken, zodanig dat het zeil nog ruimte heeft om aangetrokken te kunnen worden. (er kunnen in principe 2 haken in een lus) Het lijk wordt als trapleuning voor de rechterhand gebruikt om weer naar beneden te komen.
Dan wordt de afzetting voor het publiek neergezet.
1 stellingdeur op slot omdat deze toegang zou geven tot het onveilige gebied.
We laten de molen een tijdje voor de prins draaien, zodat wij een bakje kunnen doen, waarbij tijdens het bakje de weersvoorspelling ter sprake komt. Dit laatste is erg belangrijk, omdat voor de molenaar alles draait om het weer.

Dit is een voorbeeld van de weer kaart welke tijdens de koffie besproken wordt.

Als voorbereiding om te malen hebben we ca 300-400 kg spelt via de jakobsladder of elevatorband naar de silo gebracht.
Ben heeft de molen gevangen, om ook op de andere wieken (2 en 4) ½ zeilen te zetten.
We hebben de maalsteen bijgezet en de molen weer in beweging gebracht.
Omdat de molen geen regulateur heeft, moeten we constant op de maalzolder blijven om de druk op de stenen handmatig te sturen. De wind was niet sterk genoeg en daarom hebben we nog een keer de molen gevangen om overal hele zeilen van te maken.
Nadat we ca 50 kg gemalen hadden heeft Ben de molen weer gevangen om een bammetje te eten.

Na de lunch zijn we verder gegaan met malen, echter omdat de wind steeds zwakker werd heeft de molenaar besloten te stoppen met malen. We hebben nog 50 kg gedaan.
Daarna hebben we de molen gevangen en weer 2 zeilen dichtgedaan.
Het dichtdoen van de zeilen gaat als volgt. De zwichtlijnen worden losgemaakt(3 stuks) en deze worden om de wiek terug geslagen. Dan word het zeil links los gemaakt en worden de zwichtlijnen in het doek gelegd en het te lange touw terug geslagen. Dan wordt het geheel opgerold. Met een grote ruk moet nu het zeil boven in de rail terug getrokken worden. Dit moet soms een aantal keren gebeuren, omdat de rail niet goed schuift. Als het tot een totale worst is gedraaid, wordt het zeil achter de wiek om de haak geslagen en terug door de wiek gestoken en dan stormvast geknoopt.
Voor het opzeilen, worden de zeilen eerst op de binnenroede (1 en 3) gelegd en daarna op de buitenroede(2 en 4).
Voor het afzeilen gaat met andersom te werk, eerst de buitenroede en daarna de binnenroede. (dit doet men om de druk op het wiekenkruis niet in onbalans te brengen).
We hebben het restant maalgoed (spelt) weer bij de maalstene verwijderd en in de silo terug gestort. Daarna hebben we de boel weer tiptop in orde gemaakt.
Ook op de maalzolder hebben we schoon gemaakt, de zakken goed dichtgeknoopt en via het luiwerk laten zakken naar de begane grond en daar opgeslagen.
Om 16.00 uur gaan we stoppen. We moeten de andere twee wieken weer afzeilen en de molen storm en onweer veilig maken.
We hebben de molen weer gevangen en de laatste 2 zeilen dicht gedaan.
We hebben bij alle wieken de planken verwijderd en in de molen gelegd.
We hebben de wiek die beneden staat weer aan de ketting gelegd en de aardleiding weer gemonteerd.
De publieksbescherming is weer opgeruimd en binnengelegd.
De vlag beneden is opgeruimd
Ben heeft de vang gelost en het touw stormvrij opgehangen.
Het touw om het bovenwiel te blokkeren is losgezet, zodat dat boven in de vertanding kan vallen.
We zijn naar bovengegaan en hebben de maalstenen op elkaar gelegd en het steenrondsel weer in het spoorwiel gestoken en beveiligd voor terug springen.
We zijn naar de kapzolder gegaan en hebben de vlag gestreken en de tellerstand genoteerd voor de molenaar.
We hebben nog gekeken of het bovenwiel goed geblokkeerd is.
Daarna heeft de molenaar nog enkele controles gedaan en zijn we naar beneden gegaan.

Hier hebben we elkaar verteld dat het een leuke en leerzame dag was. Er zijn nog geen concrete verdere afspraken gemaakt, maar dit gaat ongetwijfeld nog gebeuren.


Hieronder nog wat extra informatie welke ik nog op het internet heb gevonden.

Het molenzeil is gelijkt. Dit wil zeggen dat er rondom aan het zeildoek een touw wordt gestikt. Dit gebeurt geheel handmatig. Door dit touw, het lijk, kan het zeil stevig op het hekwerk van een molenwiek worden gespannen. Aan de ene kant worden lussen gemaakt voor het aan de haken op de roeden. Aan de andere kant worden zwichtlijnen aangezet al dan niet met bokkepoten/slijtstukken. Tegenwoordig worden ze meestal in het lijk vastgezet op de manier zoals hier op de foto.

Dit zijn enkele manieren om de zeilen vast te zetten.
De Optie linksonder lijkt op de manier zoals we ze op de nieuwe molen vast hebben gezet.

[1] In de middag kregen we bezoek van Mart een molenaar van de molen van Overasselt en hij vertelde dat op de theorieavonden is geleerd, dat het zeil niet uitgerold mag worden, om te voorkomen dat het kon openslaan door de wind.