Verslag No.6 van de leerling op de “Nieuwe Molen”

Dit is mijn zesde dag als leerling molenaar. Aanwezig vandaag zijn Hans (de molenaar) Jantine en ikzelf. Het programma van vandaag 18-08-2007 is als volgt.
Na de vakantie worden door Hans altijd de volgende zaken gedaan.

“Wiggen controle”. Door de “droogte” van de zomer kunnen vele wiggen op het gaande werk en het wiekenkruis los zitten. Deze moeten allemaal gecontroleerd worden.

Begane grond schoonmaken. Dit moet gebeuren voor binnenkomst van de verwachte nieuwe voorraad aan graan en maïs.

“Kammen wassen”. Alle kammen en rondsels van het bovenwiel, de bonkelaar (rondsel) spoorwiel, steenrondsel, moeten voorzien worden van een nieuwe laag bijenwas.

Eerst beginnen we met het bedrijfsklaar maken van de molen. We gaan onbelast draaien, omdat we boven genoemde punten moeten doen. De weersvooruitzichten zijn als volgt: Zonnige periode en later op de dag wolkenvelden en in het noorden mogelijk een bui. De wind is zuid zuidwest kracht 3. De verwachting is dat deze zal krimpen naar zuid oost. De molenaar laat ons de molen bedrijfsklaar maken en wij mogen dan zelf bepalen welke zeilvoering we gaan gebruiken. We beginnen met het losmaken van de roekettingen en de bliksemafleider. Op weg naar boven lichten we de steen op de maalzolder, we zetten de molen uit zijn werk te zetten op de Luizolder. Op de kapzolder worden dan vervolgens de vlag uitgehangen, het halslager, penlager en de tegel worden gesmeerd. Nu gaan we weer naar buiten om de molen op de wind te kruien. (wind: zuid zuid west) omdat de molen vorige week op noord noord west stond moesten we dus bijna 180 graden rond kruien. Voor het opzeilen dachten we met 4 lange halve te beginnen en zo begonnen we ook met het opzeilen van de wieken. Tijdens het opzeilen controleren we de wiggen op het hekwerk en indien noodzakelijk worden de wiggen aangeklopt en van nieuw borgspijkertje voorzien. Toen we met de derde wiek bezig waren, kwam Hans kijken naar onze vorderingen. Hij zei ons dat deze zeilvoering nog te weinig was en vertelde dat we moesten starten met 4 hele. Daarop hebben we wiek 3 en vier met hele zeilen uitgevoerd en vervolgens ook 1 en 2 nog aangepast. Als alle zeilen gedaan zijn kan de afschermingen voor het publiek geplaatst worden. Als dit gedaan is lichten we de vang en kijken of de molen netjes draait, de lagers moeten het vet nog verwerken. Nadat we vastgesteld hebben dat dit ok is het tijd voor de koffie. Het is al 10.30 uur, normaal zijn we om 10.00 uur klaar, maar omdat we de wiggen moeten controleren en zo ver moesten kruien is het nu wat later geworden.
In de vakantie heb ik Hans schriftelijk vragen gesteld, naar aanleiding van mijn draai ervaring op de molen van Cadzand en Nieuwvliet. Hans had ons allen toen gevraagd ons hier op voor te bereiden als een soort van huiswerk. Bij de koffie worden deze vragen behandeld. Zie hieronder de vragen met de antwoorden.

1. Met welke zeilsoort is "de Nieuwe molen" uitgerust? Tegenwoordig worden veel zeilen uit een WK77 doek vervaardigd. Dit is een dun soepel kunststof doek (50% polyester- 50% pva) dat het uiterlijk van het oude katoendoek heeft.Hoewel veel molenaars dit prettig vinden zijn er ook molenaars die liever een ouderwets stevig doek in handen hebben. Zeilen zijn ook nog steeds uit te voeren in katoendoek of in polyesterkatoen. Dit zijn zwaardere doeken.WK77 heeft een groot bedieningsgemak. Het is weervast en reageert alleen op zonlicht. Bij nat worden krimpt het niet en het kan ook niet gaan rotten. Katoendoek heeft deze nadelen wel. Polyesterkatoen ook wel maar minder. Voor de laatste twee doeksoorten is er Hydroline verkrijgbaar waarmee het doek weersbestendig gemaakt kan worden. Hydroline is in verschillende kleuren leverbaar. WK77 is enkel in bruin en in wit verkrijgbaar. (Dit is momenteel het doek van de nieuwe molen) Katoendoek in bruin, oker, wit en rood
Polyesterkatoen in bruin, wit en steenrood.

2. Hebben wij ook zomer dan wel winterzeilen? Er worden op de Nieuwe molen geen andere zeilen gevoerd. In de Zaansteek worden als traditie nog wel andere zeilen (kleuren) gevoerd. Bij deze traditie hoort ook een systeem van zomer en winterzeilen. Maar dit zijn eigenlijk geen zomer en winter zeilen.

3. Hoe vaak worden deze zeilen vervangen en hoe gaat dit in zijn werk? De zeilen worden alleen maar vervangen als ze stuk zijn. De huidige zeilen zijn erop gekomen na de restauratie in 2004. Sindsdien zijn ze er ook niet meer afgeweest. Als de zeilen op de juiste manier behandeld worden. Kunnen ze ook lang mee. Plooien in een zeil leveren de eerste beschadigingen op. Daarom is het ook zo belangrijk om de zeilen goed voor te leggen om er lang plezier van te hebben.

4. Met welke molenmaker werken wij? Wij hebben geen specifieke molenmaker. Als er zaken zijn die veranderd of gerepareerd moeten worden geeft Hans dit door aan het Utrechts Landschap. Deze vragen dan offerte op bij diverse molenmakers en besteden dit dan aan bij de door hen gekozen molenmaker.

5. Hoeveel enden kan "de Nieuwe molen" onbelast draaien? Onze molen laat Hans tot maximaal 80 enden per minuut lopen. Dit heeft ook te maken met de gebeurtenissen in 2002. De buren moeten niet weer ongerust worden als het te hard gaat.

6. Jij houd de hygiënecode en andere zaken netjes bij, heb je hier digitale documenten van? Ja, Hans heeft digitale documenten van alle documenten die ingevuld moeten worden. Ook worden wekelijks deze documenten ingevuld. Dit wordt dus goed onderhouden.

7. De molenaar in Cadzand zet wisselend zijn enden voor, waarom is dit bij ons altijd end 1? Volgens Hans zijn er al jaren twee kampen als het gaat om het wegzetten van de molen. Bij houten roeden is er eigenlijk geen discussie. Deze worden altijd wisselend voorgezet vanwege het doorhangen van de horizontale roede. Bij stalen roeden geeft Hans end 1 de voorkeur om voor te zetten. Dit heeft te maken met de ophanging in de askop. Als end 1 van de binnenroede beneden staat komt er geen druk op de roewiggen in de askop het staal van de askop draagt het gewicht van de roede. Door het wiekenkruis komend weg te zetten kan ook het water makkelijker uit de horizontale roede weglopen. 2e reden is het opzeilen, de binnenroede staat al voor.
Bijgevoegde een foto van molen “de ster” in Utrecht waarbij de buiten roede beneden staat. De wiggen staan zo ook niet onder druk omdat de roede rust op het staal van de askop. Wel is het lastig bij het opzeilen van bijv. 2 halve hiervoor moet dan eerst doorgedraaid worden naar de binnenroede.

Daarnaast zijn er nog en aantal ideeën welke bij ons wellicht ook uitvoerbaar zijn.
Luikjes voor reinigen maalpijp. Kan bij ons ook uitgevoerd worden dit zullen we ook nader onderzoeken.
Aandrijving voor de builmachine op de wind. De builmachine bij ons is elektrisch en wordt bijna nooit gebruikt. Daarnaast zou deze als we hem willen gebruiken eerst nagekeken moeten worden. Een aantal onderdelen past niet goed meer.
Luiken optrekken vanaf andere zolder. Wij hebben te veel zolders, zodat dit voor ons eigenlijk geen optie is. Daarnaast moeten we ook op de veiligheid van onze bezoekers en klanten letten en daarom Bij voorkeur moeten we met zijn tweeën zijn om goed te kunnen luien.
Touw meel laten lopen in luitouw om zak los te trekken. Wij gebruiken meestal een luimat en dan gaat deze oplossing niet op. Daarnaast hebben we toch nog het probleem met de veiligheid van de mensen die op de begane grond lopen voor inkopen en of bezoek. Hierdoor is het beter om toch met 2 personen te luien.

Toegang tot luizolder en kap voor bezoekers. Hierover moet Hans nog nadenken, maar in eerste instantie is hij er geen voorstander van. Wel geeft hij aan dat bezoekers altijd begeleid worden door een (leerling) molenaar. Daarnaast heeft de eigenaar (stichting het Utrechts landschap) als ARBO verantwoordelijke een beslissende stem in het kapittel. Vandaar bij alle 23 molens van het landschap de regel: geen mensen in de kap bij draaiende molen!

Na de behandeling van de vragen is het weer tijd om aan de slag te gaan met de werkzaamheden. Ik krijg eerst bezoekers die ik mag rondleiden. Hans en Jantine beginnen met het luien van de aangeleverde meelsoorten voor verkoop naar de graanzolder. Als dit gedaan is ga ik Hans en Jantine helpen met het schoonmaken van de begane grond. Geregeld wordt er gecontroleerd of de molen nog netjes draait en of dat de wind gedraaid is. Dan is het alweer tijd om een boterham te eten. Na de lunch gaan we dan kammen wassen.
We hebben ook een weerkaart meegenomen. Dit is een weerkaart prognose zijn van zaterdag 18 augustus 2007 12 UTC . Deze keer is de kaart niet besproken maar ik ga hem wel opnemen in mijn verslag.
Zie prognose hiernaast:Wat valt er over deze kaart te zeggen: We zitten tussen een lagedrukgebied boven Ierland en een hoge druk in Polen daardoor is het bij ons vrij rustig 3 Bft. De wind komt uit zuidelijke richting. De temperatuur is ca 21 graden.

De lunch is voorbij en we gaan een begin maken om de kammen te wassen. Wat hebben we hiervoor nodig. Bijenwas, verfbrander, verlengsnoer, pannetje en een kwast. We gaan naar de steenzolder en voordat Hans ons gaat leren hoe we dit moeten doen. Moet ik eerst de molen vangen. Hans laat ons zien hoe de kammen van het spoorwiel van nieuwe was worden voorzien.
Werkwijze:
Bijenwas in het pannetje doen en de “was” door middel van de verfbrander laten smelten, als er wat gesmolten “was” in het pannetje zit wordt deze met een kwast op de binnen en buitenkant van de kammen aangebracht. Daarna wordt de aangebrachte “was” weer met de verfbrander verwarmd waardoor deze in het hout trekt.
Als hij dit voor gedaan heeft besluit hij dat we het spoorwiel volgende week kunnen doen. We kunnen nu beginnen met het steenrondsel. Hiervoor kan de molenweer draaien voor de prins. Terwijl Jantine en ik met het steenrondsel bezig zijn worden door Hans een aantal kleinere reparaties uitgevoerd op de steenzolder en later gaat Hans op de maalzolder een aantal plankjes terug zetten die bij de vorige schoonmaak zijn losgemaakt. Ook de omgeving op de maalzolder wordt schoongemaakt. Als we klaar zijn met het steenrondsel laat hij ons zien wat we volgende op de kapzolder moeten doen. Hiervoor moeten we de molen vangen. We moeten zorgen dat niemand de vang kan lichten als we in de kap bezig zijn en daarom moeten we de kneppel met een touw vergrendelen. Het werken in de kap is altijd gevaarlijk. Maar eerst laat Hans ons zien hoe we de roewiggen kunnen controleren. Hiervoor zijn naast de weer- en keerstijl stormluiken. Deze luiken kunnen worden uitgenomen om de askop en de roeden en wiggen te bekijken. We hebben de wiggen gecontroleerd en geen losse of gescheurde wiggen geconstateerd. Ik heb wat foto’s genomen en daarna kunnen we de zaak weer sluiten. Probeer nooit de luiken te openen met draaiende wieken. Als je het luik wilt openen moet je het touw los maken en dan weer vast zetten met een losse knoop aan het eind. Dit voorkomt dat, als het luik valt deze helemaal naar beneden valt. Dan geeft Hans ons uitleg hoe we de kammen van bovenwiel en de staven van het rondsel moeten wassen. Als we het bovenwiel willen draaien, moeten we de beveiliging eraf halen en het wiekenkruis een end draaien en dan weer beveiligen.
Als we gezien hebben hoe dit in zijn werk gaat, gaan we naar beneden voor de thee. Na de thee gaan we nog een aantal wiggen controleren op het gaande werk. Dit doen we op de luizolder bij het luiwiel en in de vloer voor het spoorwiel.
Als dat alles gedaan is, komen er bezoekers maar dit is tegen sluitingstijd. De mensen kwamen rechtstreeks van schiphol voor een weekendje en de gasten uit New Zeeland wilden graag een Nederlandse molen zien. Dit konden we deze mensen niet ontzeggen en ik heb met deze mensen de hele toer laten zien. Intussen was Hans al begonnen met het afzeilen, toen ik met de mensen op de stelling kwam zei Hans dat ik de ze eerst het afzeilen kon laten zien en daarna mochten ze ook mee om een kijkje te nemen in de kap die normaal voor bezoekers verboden gebied zijn.
De mensen vonden deze grote toer geweldig en hebben aan het eind ook nog een boekje gekocht over windmolens in Nederland. Daarna bedankten ze ons en zijn ze met een tevreden gevoel vertrokken.
Ook wij hadden een tevreden gevoel, we hebben alle andere zaken afgerond en zijn toen huiswaarts getrokken.

Als laatste voeg ik nog een paar fotó's toe om te laten zien dat ons luisleepwerk er totaal anders uitziet dan dat van de molen van Nieuwvliet of Cadzand in de vorige aflevering.