Verslag No. 46 van de leerling op de “Doesburger Molen”

Dit is alweer mijn 46e dag als leerling molenaar. Vandaag ben ik als leerling voor de tweede keer op de Doesburgermolen in Ede. Aanwezig zijn Jan Smit en Aalf Wijnia (molenaars) Michiel van de Leeuw en ikzelf.
De weersverwachting voor zaterdag 01 november ’08. Het wordt een bewolkte en sombere dag en het regent van tijd tot tijd. In de loop van de dag wordt het vanuit het zuidwesten droog, maar het blijft wel bewolkt. De middagtemperatuur komt wel iets hoger uit dan de afgelopen dagen, n.l. 9 tot 10 graden. De oostenwind is zwak tot matig, rond kracht 3 en aan de kust en op het IJsselmeer (vrij) krachtig, 5 à 6. In het noordelijk kustgebied later toenemend tot hard, 7. zie ook plaatje met de prognose.

















Vandaag was ik om half 10 aanwezig omdat ik dan alles kan meemaken van het opzeilen en klaarmaken van de molen.
Ook deze keer heb ik nog aanvullende foto’s gemaakt en deze zijn terug te vinden op
http://picasaweb.google.nl/Nederlandse.molens/Doesburgermolen2008#
Als Jan er is, gaat de poort van het slot, de tassen worden in het keukentje gezet en we kunnen beginnen. Eerst maakt Jan het slot van de roekettingen los, de ketting worden van het wiekenkruis gehaalden voorlopig op de grond gelegd, daarna wordt de deur van de onderbouw geopend en als laatste wordt het slot van het kruirad gehaald. Dan kunnen we naar boven om alle vergrendelingen aan de binnenkant te verwijderen. In de Opgang naar boven worden alle fluitgat luikjes verwijderd en op een vaste plek gelegd. Boven gekomen wordt de luiluikdeur geopend, dan wordt de steen gelicht, de steen uit het werk gehaald en zodanig neergezet dat deze niet door een beweging in de molen terug kan vallen in het werk of de kammen kan raken. De band van de regulateur wordt met een veer opgespannen. Ook de pokhouten klos wordt op een vaste plek gelegd. De pal wordt vastgezet zodat deze niet meer in de kammen kan vallen. De “Kneppel”wordt onder de vangbalk weggehaald en weggelegd. Het vangtouw kan weer naar beneden door het fluitgat. De vloer wordt nog even aangeveegd, want er liggen weer vleermuizen keutels. Dan kunnen we naar beneden om de molen te kruien. Zoals aangegeven komt de wind vandaag uit het Oosten en dat betekent dat we een aardig eind om moeten kruien. Ook de afscherming die om de molen staat moet verzet worden. Even later komen ook Michiel en zijn vrouw en Aalf. Dit betekent dat we met vier man sterk de molen wel in de goede richting kunnen duwen. Eerst wordt er een aanzet gegeven met de kruihaspel en dan duwen we vervolgens met zijn alle de molen in de goede richting, omdat de kruiketting nog om de kruipaal ligt moeten we stoppen, als deze is verwijderd, kunnen we een nieuw poging doen, dit lukt en al snel staat de molen in de goede richting. De kruiketting gaat weer naar rechts en de bezetketting wordt naar links vast gezet. Ook de loopschoren worden weer achter het trapbint gezet.
Ik ga beginnen met opzeilen, het eerst bord zat er nog in van de vorige keer, dus ik kan direct met opzeilen beginnen. Ik haal het zeil achter de klampen weg en rol het uit, dan klim ik in de wiek en zetten de kikkerlussen achter de kikkers. Beneden gekomen krijg ik een tip van Jan om direct het rechter onderhoektouw vast te zetten. Ik vertel hoe ik het geleerd heb op de nieuwe molen en geef aan dat het een probleem zou kunnen zijn met de vastmaken van de kikkerlijnen. Ik leg ook uit welke beveiligingsmaatregelen wij nemen om wegwaaien te voorkomen. Ik maak het zeil verder in orde en licht de vang om het volgende end voor te zetten. Dit end wordt door Michiel gedaan, het derde end wordt weer door mij gedaan en het laatste end is doet Aalf. Aalf had in de tussentijd ook al de bescherming voor het publiek verzet. Dit betekent dat de vang gelicht kan worden en de molen begint direct te draaien. Wat we wel vergeten zijn is het smeren van het hals en pen lager. Dit doen ze eigenlijk ook altijd met een draaiende molen. Voor het halslager is een goede afscherming gemaakt, zodat je niet met het bovenwiel in aanraking komt. Wel moet je opletten op de stroppen om de houten as. Dat je niet gepakt wordt tijdens het smeren. Michiel zorgt dat er gesmeerd wordt. Dan is het tijd voor een kopje koffie.

Tijdens de koffie worden er een aantal dingen besproken waarover ik in het vorige verslag heb geschreven. In het keukentje hebben ze de lesmappen van de molen paraat en er wordt direct gezocht hoe het nu zit met de tempelbalk en burgemeester op standerdmolens en molens met een kruibare kap. Het resultaat is dat we constateren dat in kruibare kappen wordt gesproken van steunderbalk en steunder, of tempelbalk en burgemeester, in standerd en wipmolens heeft met het in de lesmappen over de tempelbalk. Daarna gaan we de molen weer in ook komen er nog een paar bezoekers tegen 12 uur gaan we een boterham eten en dan komen er ook nog vragen uit de lesbrieven aan de order en natuurlijk gaat deze lesbrief over de standerd molen en de vragen over de standerdmolen vanuit Utrecht van Gerrit Pouw. Een van deze vragen is:
Hoe kan men aan de trap zien dat het een oude standerdmolen is. Mijn idee was dat het gaat om de doorlopende trapbomen tot aan de dakbalken. Gelukkig voor mij was dit ook het juiste antwoord. Dan was er nog een vraag: Welke kruisystemen kan men aantreffen op een standerdmolen? Ik had hier geantwoord dat een standerd molen alleen maar een zetel kruiwerk kan hebben. Jan en Aalf dachten dat het ook kan gaan om de typen kruiraden en daarom komt erbij te staan dat het ook kan gaan om een windkoppel of kruihaspel, met enkel kandelaars, of kandelaars en nonnen.
Dan gaan we weer de molen in om goed te kijken naar deze onderdelen, ook kijken we naar nog een specialiteit van een oude molen. De moerstijl, zelfs de moerstijl op bijgevoegde foto heeft nog een kenmerk . De stijl is waarschijnlijk ingekort, de reden hiervan is niet bekend. “Modernere” molens hebben spoorstijlen. Deze lopen langs de steenbalk. Kijken we naar het bovenwiel dan zien we hier nog iets met historie het bovenwiel heeft nog enkele kruisarmen. Op een gegevenmoment was het bovenwiel zover afgesleten, dat men er aan dacht het bovenwiel te vervangen. Omdat het toch een bijzonder bovenwiel is heeft men ervoor gekozen belegstukken aan te brengen met een ijzeren voering. Hierdoor is het oude bovenwiel behouden gebleven. Er is nog iets met het bovenwiel bij een standerdmolen hebben we vaak twee maalkoppels die door het bovenwiel worden aangedreven. Bij de Doesburgermolen wordt de achtermolen aangedreven door het achterste deel van de kammen die de voormolen aandrijven. (Zie foto)
Dan als laatste nog een merkwaardigheid die afwijkt van het traditionele. Normaal liggen bij een standerdmolen de zonneblokken direct op de teerlingen. Bij de Doesburger liggen onder de zonneblokken nog andere blokken ik heb echter geen reden kunnen achterhalen waarom deze blokken daar liggen.

We stellen ook nog vast dat de wind nog verder naar het zuidoosten is gedraaid en we besluiten de molen nog een stuk om te kruien. Samen met Aalf krui ik de molen om waarbij Aalf me nog laat zien hoe je het beste met handen en voeten de molen kruit zonder een aanslag op je lichaam te doen. (We moeten tenslotte wel 40 ton om kruien) Dan gaan we weer snel naar binnen om koffie te drinken. Het is toch fris op de molen op deze dag. Bij de koffie worden deze en andere zaken besproken. Na de koffie gaan we ook nog even oefenen met de vang. Bij een standerd molen kan dat ook binnen en daardoor kun je zien wat er gebeurt. Jan doet het even een aantal keren voor, in dit geval gaat het om het uit de haak trekken met een korte ruk. Als ik het mag doen blijkt dat mijn rukje te kort is en na een paar keer oefenen gaat het perfect. Er wordt gevraagd of ik nog vragen heb dit heb ik niet en omdat er weinig bezoekers zijn besluiten we af te zeilen en naar huis te gaan
Samen met Aalf beginnen we met het afzeilen ik vang het eerste end in willekeurige volgorde, dan rol ik het zeil op en klamp deze zoals dat bij alle oud Hollandse gebeurt. Toch krijg ik hier weer een leermoment . Omdat bij de standerd molen zeilarmen gebruikt worden zegt Aalf dat ik ver uit de roede moet staan in lijn met het boventouw. Dan rolt het zeil makkelijker op zonder patatzak. Ook bij het vangen van een molen met borstroeden en oplangers moet met voorzichtig vangen. Samen maken we het afzeilen af en in die tijd doet Jan het binnenwerk. Als we klaar zijn gaan we naar boven om het vangtouw binnen te halen, maar ook gaan we nog de bovenas smeren als dit gebeurt is maken we alles verder dicht en verlaten de molen als de deuren op slot gaan komt er weer een eind aan een mooie, natte maar leerzame draaidag.

PS wat ook belangrijk is bij een standerd molen is de wind en windrichting. Als er gestopt is, wordt de molen weggezet in de stand waarin deze staat. Mocht de wind in de week echter kracht 5/6 bereiken uit een andere windrichting als waarin de molen is weggezet dan moet men naar de molen toe om deze in de wind te kruien. Het is slecht voor de molen als de wind op de zijkant of achterkant van molen komt kan dit problemen veroorzaken.